ในยุคที่ธุรกิจขนส่งออนไลน์และอีคอมเมิร์ซเติบโตแบบก้าวกระโดด รหัสไปรษณีย์ (Postal Code) กลายเป็น เครื่องมือสำคัญเพื่อการคัดแยกและจัดส่งที่แม่นยำ รวดเร็ว และมีประสิทธิภาพ ไม่ว่าจะเป็นภายในประเทศหรือระหว่างประเทศ บทความนี้จะเล่าให้เห็นภาพลึกจากอดีตถึงปัจจุบันว่า “รหัสไปรษณีย์คืออะไร มีที่มาที่ไปอย่างไร ใช้กันอย่างไรในแต่ละประเทศ และเราจะใช้ประโยชน์จากมันได้อย่างไรในยุคนี้”

ประวัติรหัสไปรษณีย์ 

• ระบบรหัสไปรษณีย์มีจุดเริ่มต้นจากการแบ่งพื้นที่ใหญ่ เช่น ลอนดอนในปี 1857 แบ่งเป็น 10 เขต ได้แก่ EC, WC, N, NE, E, SE, S, SW, W, NW ซึ่งช่วยให้จัดส่งภายในเมืองได้เร็วขึ้น
  
• ระบบรหัสไปรษณีย์แบบสมัยใหม่ใช้อย่างเป็นทางการครั้งแรกในยูเครนปี 1932 แต่เลิกใช้ในปี 1939
  
• เยอรมนีเป็นประเทศแรกที่เริ่มใช้อย่างจริงจังในปี 1941
  
• สหรัฐอเมริกาติดตามมาในยุคสงครามกลางทศวรรษ 1960 ด้วยระบบ ZIP Code (1963)
  
• สหราชอาณาจักรใช้งานระบบแบบตัวอักษรผสมตัวเลข (alphanumeric) เริ่มทดลองในปี 1959 และใช้ทั่วประเทศในช่วงปี 1974
  

โครงสร้างรหัสไปรษณีย์ในแต่ละประเทศ  

• ประเทศไทย

• ใช้รหัส 5 หลัก (NNNNN) โดยตัวเลขสองหลักแรกบ่งบอกจังหวัดหรือพื้นที่พิเศษ ส่วนอีกสามหลักเป็นตัวแทนของที่ทำการไปรษณีย์ในพื้นที่นั้น
  
• ระบบรหัสเหล่านี้เริ่มใช้อย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2525 (1982)
  
• มีการแบ่ง “โซน” ของรหัสตามภูมิภาค เช่น 10xxx เป็นเขตกลาง, 20xxx เขตตะวันออก, 80xxx เขตใต้ ฯลฯ
  

• เยอรมนี

• ใช้ระบบ 2 หลักในปี 1941 จากนั้นปรับเป็น 4 หลักในปี 1962 (ตะวันตก) และอีกระบบของตะวันออกตามมา
  
• ปัจจุบันใช้ 5 หลักตั้งแต่ปี 1993 เพื่อรองรับการรวมประเทศและการขยายเขตพื้นที่บริการ ฯลฯ
  

• ญี่ปุ่น

• รหัสประกอบด้วยตัวเลข 7 หลัก รูปแบบ NNN-NNNN
  
• ตัวแรกสองหลักบ่งบอกจังหวัด ยกตัวอย่างเช่น “40” คือจังหวัด Yamanashi
  
• ใช้สัญลักษณ์ “〒” (ยูบิ้นมาร์ก) นำหน้ารหัส เพื่อระบุว่าเป็นหมายเลขไปรษณีย์
  

• สหราชอาณาจักร

• ใช้ระบบตัวอักษรผสมตัวเลข เช่น SW1A 1AA
  
• โครงสร้างแบ่งเป็น Outward code (พื้นที่และเขต) กับ Inward code (sectors และ จุดส่ง)
  
• ระบบนี้ช่วยให้เล็งถึงระดับถนนหรือบ้านเลขที่เฉพาะ — บางรหัสระบุถึงประมาณ 10–15 ที่อยู่ หรือแม้กระทั่งบ้านคนเดียว
  

ประโยชน์ของการใช้รหัสไปรษณีย์ 

• เพิ่มความเร็วในการคัดแยกและการส่ง เพราะเครื่องจักรและระบบอัตโนมัติอ่านรหัสได้รวดเร็วและแม่นยำ
  
• ลดความผิดพลาด จากการสะกดผิดหรือเขตพื้นที่คลุมเครือ
  
• รองรับระบบที่ใช้เทคโนโลยีสูง เช่น ระบบนำทาง (GPS), อ้างอิงทางสถิติ, การประเมินความเสี่ยง, การทำตลาด
  
• ประสิทธิภาพในธุรกิจและบริการ เช่น การนำรหัส UK ไปกำหนดเป็นหน่วยที่ใช้ในระบบจัดสรรทรัพยากร (Postcode Address File)
  

นวัตกรรมล่าสุดของระบบไปรษณีย์ของไทย 

ไทยกำลังพัฒนาระบบ Digital Post ID ซึ่งใช้ QR Code แทนรหัส 5 หลักเดิม ตั้งแต่ปี 2022 เพื่อให้ระบุที่อยู่อย่างแม่นยำ รวมถึงในตึกสูงหรือคอนโดมิเนียม ที่รหัสไปรษณีย์ทั่วไปไม่สามารถครอบคลุมได้
QR Code นี้ใช้ครั้งเดียว (one-time-use) เพื่อป้องกันการปลอมแปลงข้อมูลและเพิ่มความเป็นส่วนตัวของผู้รับ

โดยรวมแล้ว รหัสไปรษณีย์… ฟังดูเหมือนตัวเลขธรรมดา แต่จริง ๆ แล้วมันคือ หัวใจของการสื่อสารและการขนส่งโลก

ทุกประเทศออกแบบรหัสของตัวเองให้สอดคล้องกับพื้นที่ วัฒนธรรม และประวัติศาสตร์ แต่สุดท้าย… รหัสเหล่านี้กลับทำหน้าที่เดียวกัน คือ ทำให้โลกเชื่อมถึงกันได้ในไม่กี่วัน ✈️

และวันนี้ ระบบกำลังพัฒนาไปสู่ Digital Post ID ที่แม่นยำกว่าที่เคย นี่คือก้าวถัดไปของโลกโลจิสติกส์ ที่แม้แต่เรื่องเล็ก ๆ อย่าง “รหัสไปรษณีย์” ก็เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้ทุกอย่างหมุนไปเร็วขึ้น

แหล่งที่มาของเนื้อหา

https://en.wikipedia.org/wiki/Postal_code

https://www.britannica.com/topic/postal-code

https://postalmuseum.si.edu/research-articles/flashing-across-the-country/a-zoning-system-in-development

https://en.wikipedia.org/wiki/Postcodes_in_the_United_Kingdom

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_postal_codes

https://www.nationthailand.com/thailand/policies/40022652d